Šta je neplodnost? Uobičajeni znaci i uzroci problema sa plodnošću
Najjednostavnije rečeno, neplodnost je nemogućnost da se zatrudni nakon godinu dana redovnih odnosa bez zaštite. Kod žena starijih od 35 godina savetuje se javljanje lekaru već nakon šest meseci, jer sa godinama plodnost prirodno opada.
Šta je nepolodnost ili sterilitet, zapravo? Koji uzroci mogu biti u pitanju? Kako se leči? Koliko se razlikuje kod žena i muškaraca?
Začeće je složen proces koji zahteva da hormoni, jajne ćelije, spermatozoidi i reproduktivni organi funkcionišu u savršenoj usklađenosti. Kada se to ne dogodi, par može naići na poteškoće, bilo sa postizanjem trudnoće, bilo sa njenim održavanjem.
U ovom tekstu
Šta je neplodnost?
Najjednostavnije rečeno, neplodnost je nemogućnost da se zatrudni nakon godinu dana redovnih odnosa bez zaštite. Kod žena starijih od 35 godina savetuje se javljanje lekaru već nakon šest meseci, jer sa godinama plodnost prirodno opada.
Statistički, oko 1 od 5 žena između 15 i 49 godina u svetu ima problem da zatrudni nakon godinu dana pokušavanja, dok 1 od 4 ima poteškoće sa začećem ili iznošenjem trudnoće do kraja (Izvor: CDC).
Neplodnost može poticati od žene, muškarca ili kombinacije oba partnera, okvirno jedna trećina svakog uzroka.
Vrste neplodnosti
Primarna neplodnost
Odnosi se na nemogućnost da se ostvari prva trudnoća. Procenjuje se da oko 19% udatih žena ima neki oblik primarne neplodnosti.
Sekundarna neplodnost
Javlja se kada žena ne može da zatrudni ili iznese trudnoću nakon što je ranije uspela da rodi bez pomoći reproduktivnih tehnika. Prema CDC-u, sekundarnu neplodnost ima oko 6% žena.
Znaci neplodnosti
Najčešći znak je, jednostavno, izostanak trudnoće uprkos pokušajima tokom dovoljno dugog perioda.
Znaci neplodnosti kod žena mogu biti:
- neredovni, vrlo bolni ili izostali ciklusi
- znakovi hormonskog disbalansa (promene težine, akne, dlake na licu, opadanje kose, smanjen libido)
Znaci neplodnosti kod muškaraca:
- poteškoće sa erekcijom i ejakulacijom
- bol, otok ili promene u veličini testisa
- smanjena seksualna želja
- proređivanje dlaka ili kose
Koji su najčešći uzroci neplodnosti kod žena?
Problemi mogu poticati iz jajnika, jajovoda ili materice.
- Jajnici – Za začeće je potrebna zdrava jajna ćelija i uredna ovulacija. Najčešći razlozi:
- sindrom policističnih jajnika (SPKJ)
- smanjena rezerva jajnika (nizak AMH, manji broj folikula)
- hormonski poremećaji (visok prolaktin, poremećaji štitne žlezde)
- primarna insuficijencija jajnika
- hipotalamička amenoreja (stres, naglo mršavljenje, intenzivne fizičke aktivnosti)
- Jajovodi – Začepljeni jajovodi sprečavaju putovanje jajne ćelije do materice. Najčešći razlozi:
- endometrioza
- karlične infekcije i zapaljenja (PID)
- oštećenja nakon upale, operacija ili pucanja slepog creva
- prethodna sterilizacija
- Materica – Problemi sa implantacijom ili održavanjem trudnoće. Uzroci mogu biti:
- polipi i fibroidi
- adenomioza
- endometrioza unutar materice
- urođene anatomske razlike
- ožiljci nakon intervencija ili infekcija
Najčešći uzroci neplodnosti kod muškaraca
U najvećem broju slučajeva radi se o problemu sa spermatozoidima: broj, pokretljivost ili oblik.
Uzroci mogu uključivati:
- varikocelu
- nespuštene testise
- hormonske poremećaje
- posledice infekcija (zauške nakon puberteta, prostatitis, polno prenosive infekcije)
- genetske faktore (npr. Klinefelterov sindrom)
- oštećenje nakon hemoterapije, operacija ili trauma
- lekove (anabolički steroidi, pojedini antireumatici i dr.)
Faktori rizika za neplodnost
Kod žena:
- starije reproduktivno doba
- jako nizak ili visok procenat telesne masti
- tirеoidni poremećaji, dijabetes i druge hronične bolesti
- endometrioza
- preležane upale karlice
- pušenje, alkohol, toksini iz okoline
Kod muškaraca:
- pušenje, alkohol, marihuana
- izlaganje visokoj temperaturi (saune, hidromasažne kade)
- toksini iz okoline
- hronične bolesti i polno prenosive infekcije
- gojaznost
- starost preko 40 godina
Kako se testirati na neplodnost?
Parovi se najčešće upućuju reproduktivnom endokrinologu.
Kod žena se obično rade:
- hormonske analize (FSH, LH, estradiol, AMH, prolaktin, hormoni štitne žlezde)
- ultrazvuk jajnika i broja folikula
- testovi ovulacije (progesteron)
- histerosalpingografija (prohodnost jajovoda)
- sonohisterografija i histeroskopija (pregled materice)
Kod muškaraca:
- analiza sperme
- hormonske analize
- ultrazvuk testisa
- testiranje na infekcije
Opcije lečenja neplodnosti
Terapija se birа prema uzroku:
- Lekovi za ovulaciju (klomifen, letrozol, gonadotropini)
- Hirurški zahvati (endometrioza, polipi, fibroidi, jajovodi)
- Intrauterina inseminacija (IUI)
- Vantelesna oplodnja (IVF)
- ICSI – ubrizgavanje jednog spermatozoida u jajnu ćeliju
Danas se uz savremene metode potpomognute reprodukcije uspešno leči veliki broj parova.
Kada se obratiti lekaru?
- posle 12 meseci pokušavanja (ili 6 meseci ako je žena iznad 35 godina)
- odmah ako imate neredovne cikluse, poznatu endometriozu, endokrine poremećaje, ili ako partner ima loš nalaz spermograma.
Literatura:
- March of Dimes: Thinking about fertility treatment
- RBMO: Semen quality and alcohol intake: a systematic review and meta-analysis
- NIH: Female Infertility
- National Cancer Institute: https://www.cancer.gov/about-cancer/causes-prevention/risk/hormones/des-fact-sheet
Više o lečenju neplodnosti možete čitati u kategoriji STERILITET ⇓
